سینماپرس/ آیا هر شخصی می تواند در لایه های گوناگون یک اثر هنری ورود کند؟ آیا کسی که در سینما دانش و تجربه و تبحر ندارد می تواند یک اثر هنری را به نقد و چالش بکشد؟پاسخ به این سوالات چندان مشکل نیست، بی شک کسی که به عنوان یک منتقد اثری را به نقد می کشد باید دارای تخصص، تجربه و دانش آن مقوله باشد تا مخاطب، نظر، عقیده و نقد او را به عنوان داور بپذیرد و آن را قبول کند.

از زمانی که سینما متولد شد، در دسته هنرهایی جای گرفت که حرف زدن درباره آن، تحلیل و نقد کردن آن و حتی نوشتن مطلب درباره آن با او متولد شد و رشد و نمو پیدا کرد، اما سوالی که در این جا مطرح است این است که آیا تمامی نقدهایی که در سینمای ایران ارائه می شود از روی علم و آگاهی و تخصصی است؟

از منظر سینماگران نقدهایی که این روزها در سینمای ما نوشته می شود و یا به صورت شفاهی در رسانه ها چاپ می شود هم منصفانه و هم مغرضانه تلقی می شوند. این که هر نوع از این نقدها حاوی چه تعریفی است را سینماپرس در میان دیدگاه های مختلف جستجو کرده است.

از چندی پیش خبرگزاری سینماپرس در پی مصاحبه هایی که با برخی از سینماگران داشت این سوال را با آنان مطرح کرد که اساسا در سینمای ایران چه نوع نقدی منصفانه است و چه نقدی مغرضانه!

به عقیده برخی از سینماگران نقد در سینمای ایران دارای روحیه نسبتا متعادلی است تا جایی که علی معلم به عنوان یکی از تهیه کنندگان سینمای ایران بر این باور است که در این چند ساله نقد در سینمای ایران از روحیه خوبی برخوردار شده است و در این باره می گوید: « ادبیات سینمایی و نقد فیلم در ایران سابقه زیادی دارد که بعد از انقلاب با تولد سینمای جدیدی که شکل گرفت نقد، همپایه سینمای ایران شد و به نظر می آید که نقد در سینمای ایران از روحیه نسبتا خوبی برخوردار است.»

برخی از منتقدان می گویند نقد واسطه ای است میان مخاطب و سینماگر، قضاوتی که درباره یک اثر هنری مطرح می شود صرفا نباید بر روی کار خالق یک اثر هنری تاثیر بگذارد زیرا ممکن است خیلی از آن هایی که جایی در آن حرفه هنری ندارند را بالا بکشد و خیلی ها را زمین بزند.

علی معلم در بخشی از مصاحبه خود، همچنین مطرح کرد: «زمانی یک سری از نقدها موجب تشویق و یا تکذیب فیلمسازان می شود و همین نقدها ممکن است فیلمسازی را که صاحب هویت و جایگاهی در این عرصه نبوده است بالا بکشد و اثر او را به یک اثر اصیل تبدیل کند که این امر می تواند جزو جنبه های منفی در نقد باشد. نقدی که جلوی آگاهی مخاطب و فیلمسازان را بگیرید نقد خوبی نیست و در آن بیماری وجود دارد همانطور که ما نقد و تحلیل باسواد و با فهم داریم نقد بی‌سواد هم داریم و همانطور که سینمای سطحی داریم نقد سطحی هم داریم. این نقد سطحی از خیلی چیزها ناشی می شود از جمله ناآگاهی و بی استعدادی نویسنده و بخشی از آن هم به سفارش‌پذیری برمی گردد که آن نقد سفارشی و اجباری است که تاثیری منفی بر روی مخاطب می گذارد.» (سینماپرس- 19 آذر 92)

سوال دیگر اینجاست آیا نظر سینماگرانی که با طعم تلخ نقد در فیلم های خود مواجه شده اند نیز همینگونه است؟! متاسفانه در این سال ها با وجود نقدهایی که در نشست های خبری فیلم ها مطرح شده، خیلی از کارگردانان و سینماگران نسبت به نقدها سرد شده اند و خیلی از آن ها را از روی غرض ورزی منتقد می دانند همین امر موجب شده که بسیاری از سینماگران رابطه خوبی با منتقدان نداشته باشند، در همین رابطه علی رویین تن می گوید: «امروز سینمای ایران به جایی رسیده است که از کارگردان و بازیگر و دیگر عوامل گوش و دل خود را چنان بسته اند طوری که قرار نیست کسی روی کار آن ها تاثیری بگذارد. هر کسی از یک گوشه ای از سینما وارد شده و راهی را پیش گرفته و به جلو می رود و هر کسی را که چه کار خوب بسازد و چه کار بد به نقدی غیرمنصفانه می کشد.»

همانطور که همگان می دانند نقد در معنای لغوی جدا کردن سره از ناسره است، البته برخی گمان می کنند که نقد، قضاوتی منفی است و این دیدگاه از جایی شکل می گیرد که یک سینماگر با قضاوت منفی و مغرضانه عده ای رو به رو می شود که ممکن است در خیلی از مواقع واقعا هم منفی باشد. علی رویین تن از کارگردانانی است که با اکران فیلم سینمایی «زمهریر» که در سی امین جشنواره بین المللی فیلم فجر پخش شد با موج یک دستی از مخالفین مواجه بود که به گفته رویین تن این اولین باری بود که دو جبهه منتقدین با هم یکی شدن و این فیلم را سرکوب کردند، وی در این باره می گوید: « در جلسه مطبوعاتی «زمهریر» هیچ کس به نقد فیلم من نیامده بود. در سینمای ایران دو طیف منتقد وجود دارد که همیشه یکی مخالف و دیگری موافق است اما خوشبختانه یا متاسفانه در آن روز برای اولین و آخرین بار در سینمای ایران هر دو طیف با هم موافق و متحد شدند و در اصل آمده بودند که ریشه من را بزنند.»

این اظهار نظر علی رویین تن بعد از دو سال در حالی است که همچنان منتقدان معتقدند که فیلم «زمهریر» بسیار فیلم ضعیفی بود و بر باور خود ایستاده اند که موجب شده تا کنون این فیلم مجوز اکران عمومی را نگیرد.

در جای دیگری رویین تن، بیان می کند: «منتقد باید دانش و شناخت داشته باشد تا بتواند آن ژانر و گونه را به درستی تحلیل کند و حسن آن را بیرون کشد و ضعفش را بنماید. در این صورت این یک نقد دلنشین می شود. یک منتقد زمانی که ببیند یک اثری خوب است و حرف ها و تکنیک هایی برای گفتن دارد باید تا جایی بر تکنیک و معنا دانا باشد که بدون درنظر گرفتن ایده جمع، خوبی آن کار را فریاد کند.» (سینماپرس- 12 آذر 92)

این روزها بسیاری از کارگردانان و سینماگران معتقدند که نقد در سینمای ایران دچار تزلزلی شده که همه را به گمراهی می کشاند، عده ای از آن ها اعتقاد دارند نقدهایی که بر کارهایشان وارد می شود از قواعد خاص و تخصصی پیروی نمی کند و برخی از آن ها می گویند اگر در واقعیت این نقدها تخصصی مطرح شود ما آن ها را در کارهای بعدی خود لحاظ خواهیم کرد.

 مجتبی راعی به عنوان یکی از کارگردانان سینما که هم اکنون هم فیلم سینمایی «ترنج» را روی پرده سینما دارد در این باره معتقد است: « طی این سال ها نقد در سینما بسیار بی در و پیکر شده است و این بدان معنا است که نقدهایی که امروزه منتقدان بر فیلم های سینمایی می نویسند و یا به صورت شفاهی می‌گویند از هیچ قاعده خاصی پیروی نمی کند، ممکن است که یک بخشی از آن مغرضانه و بخشی دیگر از روی ناآگاهی باشد. قطعا بعضی از منتقدها و نقد آن ها برای من مهم هستند که نظرات آن ها را درباره فیلمم می خوانم. این تنها به منتقدان برنمی گردد بلکه عام افراد را دربرمی‌گیرد. زمانی که ببینم این نظرات چیزی را برای من روشن می کند به آن اهمیت می دهم اما در مقابل برخی از آن ها هم برایم اهمیت ندارند. من به نقدهای خوبی که راه را برای انجام کار بهتر برایم باز می کند اهمیت می دهم اما در مقابل بر روی نقدهایی که یا از روی نادانی نوشته می شود و یا از غرض، وقت نمی گذارم و برایم حائز اهمیت نیست.» (سینماپرس- 17 آذر 92)

قضاوت با شما! آیا همه سینماگران هم مانند راعی بر همین باورند؟ یا زمانی که از فیلم آن ها حتی به طور تخصصی و دقیق انتقاد می شود باز هم قبول نمی کنند!

با جمع بندی تمامی این صحبت ها به یک نتیجه واحدی می رسیم آن هم این است که این روزها نقد در سینمای ایران نه از روی تخصص بلکه روش خاص خود را پیدا کرده است، هر منتقدی که یک اثر هنری را با تمام ایرادها دوست داشته باشد در همه جا از آن به خوبی یاد می کند و آن را خوب جلوه می دهد اما کافی است یک اثری به ذایقه برخی از آن ها خوش نیاید حتی اگر از تمامی جنبه های مثبت برای ساخت یک فیلم هم برخوردار باشد اما منتقدان از هر جایی که شده ایراد می گیرند تا آن فیلم را زمین بزنند. متاسفانه باید قبول کنیم نقد در سینمای ایران بیشتر از اینکه منتقدانه و منصفانه باشد مغرضانه شده است.

واقعیت این است که نقد به معنای وارسی در ویژگی های یک فیلم است که در این صورت هم ابعاد مثبت و هم جنبه های منفی یک اثر را بیان می کند برخی نقد را به دو دسته نقد سازنده و نقد مخرب تقسیم می کنند، اگر مطلبی از جنس نقد است باید سازنده باشد اما بیان نقدهای مخرب فرد نقدشونده را دچار یک تعلل می کند که در نهایت متوجه ضعف کار خود نمی شود. این جا است که بیان می شود چیزی که مخرب است دیگر نقد نیست بلکه دروغ، بهتان، تهمت، ناسزا و ... است.

هدیه حدادی اصل